🌺 शेगांव ' पर्यटन स्थळ की तीर्थक्षेत्र? 🌺

11-05-2023

"श्री "

शेगांव दरबारातील सर्व भाविक भक्तांना 🌹

🙏 जय गजानन!

ज्यांच्यासाठी श्रीगजानन महाराज आणि 'शेगांव' हा आस्थेचा विषय आहे, अशा भाविकांसाठी अत्यंत जिव्हाळ्याच्या एका विषयाकडे लक्ष वेधणारी लेख माला आपण व्हाट्सएप व फेसबुक वर सुरू करीत आहोत.

शेगांव पर्यटन स्थळ की तीर्थक्षेत्र?

यात सुरूवातीला चार दिवसात चार लेख प्रसिद्ध होतील. गजानन महाराज भक्तांनी गांभीर्याने हा विषय समजून घेऊन इतरांना समजावून सांगण्याचा हा विषय आहे. जास्तीत जास्त भक्तांना जागृत करण्याचा हा विषय आहे.

स्वतः वाचून इतरांनाही या विषयाची जाणीव करून द्या, सत्कार्यात सहभागी व्हा. तेव्हा अवश्य वाचाल. शेगांव पर्यटन स्थळ की तीर्थक्षेत्र?

(शनिवार दिनांक १३ मे पासून)🌸

🙏जय गजानन 🙏

13-05-2023

"श्री"

'शेगांव’ - पर्यटन स्थळ की तीर्थक्षेत्र ?

शेगांव संस्थानची ख्याती, कष्टाविण फळ ना मिळते

🙏जय गजानन 🙏

’गजानन महाराज’ म्हटलं की पाठोपाठ ओठांवर शब्द येतात शेगांव आणि शेगांव म्हणताच दृष्टीसमोर येतं ते शेगांवचं गजानन महाराज मंदिर. त्या मंदिरातील प्रासादिक वातावरण, ते प्रासादिक वातावरण जपण्यासाठी झटणारे सेवेकरी, सेवेकर्‍यांना मार्गदर्शन करणारं श्री गजानन महाराज संस्थान,शेगांव!’ शिस्त आणि अनुशासन याचं दुसरं नाव म्हणजे, श्री गजानन महाराज संस्थान.

शेगांव मंदिरातील शिस्त आणि येणार्‍या भक्तांमधील अनुशासन अनुभवताना आज चार दशकांहून अधिक काळ लोटला. असे हजारो भक्त आणि भाविक आहेत की ज्यांनी कित्येक वर्षांपासून हे अनुभवलं आहे, अनुभवताहेत.

आज शेगांव संस्थानचा जो नाव लौकिक आहे, मंदिराची जी ख्याती आहे, जगभर पसरलेल्या महाराजांच्या भक्तांकडून अत्यंत आदराने ’शेगांव’ चं नाव घेतल्या जातं, ती काही सहजासहजी घडून आलेली गोष्ट नाही. त्या मागे गजानन महाराजांच्या आशिर्वादासह झटलेले शेकडो हात आहेत काही ज्ञात, काही अज्ञात! शेगांव संस्थानच्या माध्यमातून कार्य केलेल्या आणि करणार्‍या अनेकांच्या मनातील भक्तिभाव आणि व्यापक दूरदृष्टी त्यामागे आहे. त्याचवेळी जेव्हा जुन्या काळात ’गजानन महाराज’ आणि ’शेगांव’ या विषयी दूर प्रांतातील लोक अनभिज्ञ होते, तेव्हा लोकांकडे जाऊन ’गजानन महाराज’ आणि ’श्री गजानन विजय ग्रंथ’ या विषयी भरभरून बोलणारे अनेक भक्त ! त्यांची गजानन महाराजांवरील निरपेक्ष भक्ती, या गोष्टीही या नाव लौकिकात हातभार लावणार्‍या ठरल्या आहेत.

फार पूर्वी शेकडो लोक गजानन महाराजांच्या दर्शनासाठी येत असत. नंतर ही संख्या हजारोंच्या घरात पोहोचली, आता लाखो लोक दर्शनासाठी येत असतात. संस्था वाढत गेली,तसं क्रमशः•बांधकाम विस्तारत गेलं, नवनवीन भक्तनिवास निर्माण झालेत. सोबतच महाप्रसाद घेणार्‍यांची संख्या वाढली, वाढत्या संख्येसोबत महाप्रसाद करण्याची रीत आणि वाटपाची पद्धत यातही परिवर्तन होत गेलं. हे सर्व होत असताना संस्थानानी वेगळा आणि व्यापक दृष्टिकोन ठेवून, जनहितार्थ अनेक सेवाकार्यही सोबत सुरू केलीत. त्यामुळे संख्यात्मक आणि गुणात्मक बदल होत जाऊन ’श्री गजानन महाराज संस्थान, शेगांव’ एक आगळं वेगळं संस्थान म्हणून नावारूपाला आलं. त्याचवेळी आध्यात्मिक गाभा सांभाळून ठेवल्यामुळे ’शेगांव’ जनसामान्यांचं माहेर झालं.आज सर्वसामान्यांना 'शेगांव ' आपलं वाटतं याचं कारण सर्वांना माहिती आहे. ते म्हणजे तेथील व्यवस्थापन! शेगांवातील व्यवस्थितपणा, तेथील नियोजन, तेथील कामाची पद्धत भाविकांना का आवडते यावर एक दृष्टीक्षेप टाकू.

🌹शेगांवच्या व्यवस्थापनाविषयी विचार करता असं लक्षात येतं -

1. आर्थिक व्यवहारातील पारदर्शकता -

देवस्थानात प्राप्त धनाची मोजणी करताना, सर्वासमक्ष, अनेकांंच्या साक्षीने, दोन वेगळ्या अनोळखी भक्तांना साक्षी ठेवून, रीतसर त्यांचे नाव व सही रजिस्टरमध्ये नोंद करून, सर्व व्यवहाराची नोंदणी करणे, आलेली राशी बोर्डवर लिहून जनतेला, भक्तांना सांगणे. अशी व्यवहारातील पारदर्शकता भक्तांच्या मनाला भावून जाते व संस्थानाविषयी आपुलकीची भावना मनात दृढ होते.

2. सेवेकर्‍यांच्या वागण्या बोलण्यात अलिप्तता आहे, त्याचवेळी वयोवृद्धांविषयी व व्याधीग्रस्तांविषयी सहानुभूतीही आहे -

येणारे लोक सेवेकर्‍यांसोबत बोलू गेल्यास ते आवश्यक तेवढंच बोलतील व ते योग्यही आहे. कारण विनाकारण बोलल्यास शांततेचा भंग होतोच आणि व्यवस्थापनात व्यत्यय येतो. त्यामुळे मोजकं बोलून अलिप्त राहतील पण त्याचवेळी त्यांना एखादी वृद्ध व्यक्ती आढळल्यास किंवा कुणात शारीरिक त्रुटी आढळल्यास त्याला आत्मीयतेने मार्गदर्शन नक्कीच करतील.

3. प्रत्येक विभाग स्वतंत्रपणे यथोचित आपली भूमिका सांभाळीत असतो-

एवढं मोठं संस्थान म्हंटल्यावर स्वाभाविक आहे तिथे अनेक विभाग स्वतंत्रपणे आपलं कार्य करीत असणार. प्रत्येक विभागाची जबाबदारी त्या, त्या व्यक्तींवर सोपवली असणार. तिथे असं जाणवतं की जो, तो फक्त स्वतःशी संबंधित गोष्टी विषयीच बोलणार, अन्य विषयांवर मौन बाळगणार. हा व्यवस्थापनातील फार मोठा गुण आहे.

4. स्वच्छता आहे. परिसर शांत व स्वच्छ राखण्यासाठी सतत प्रयत्नशील असतात -

शांतता व स्वच्छता जिथे आहे तिथे लक्ष्मी वास करते, असं लहानपणी ऐकलं होते. त्याचा प्रत्यय शेगांवला येतो. आपण घरीपण व्यक्तिगत जेवढी स्वच्छता ठेवणार नाही, त्याहीपेक्षा जास्त स्वच्छता शेगांव मंदिर परिसरात आढळून येते, तेव्हा मनोमन त्या सेवाभावनेला सलाम केल्या जातो. मध्यंतरी तर तिथे मुत्रीघरात रूम फ्रेशनर उडवताना पाहून थक्क व्हायला झालं. आपण मनापासून कधी मुत्रीघरात श्वास घेतो कां? नाही नं? पण तेही त्यादिवशी शेगांवला घडलं.

5. सेवेकरी अरेरावी करताना, हुज्जत घालताना आढळत नाही -

इथे सेवेकरी व कर्मचारी आपलं काम शांतपणे पार पाडत असतात. कुणी चुकीचं करताना आढळला तरीही ’माउली’ म्हणून बोलतील, त्यांचा आवाज बदलणार नाही. शक्यतो प्रेमाचीच वागणूक ठेवा, असं त्यांच धोरण दिसतं.

6. आलेल्या भेटवस्तूंची योग्य दखल घेऊन नोंद करण्यात येते -

भक्तांनी मंदिरात महाराजांच्या चरणी काहीही भेट अर्पण करतो म्हटलं तर त्याची व्यवस्थित नोंद, भेटवस्तू दालनात होते. मग ते एखादं सोवळं असू द्या किंवा ग्रंथ असू द्या. देणार्‍याला व्यवस्थित प्रसाद देऊन रजिस्टर मध्ये त्याची योग्य नोंद होणार, हे ठरलेलं आहे.

7. परतीचा अहेर -

मंदिरात जी काही देणगी देण्यात येईल, ती देणगी स्वीकारून त्या व्यक्तीला काहींना काही ’परतीचा अहेर’ देण्यात येईल. जणू महाराजांची शिकवण ’काही स्वीकाराल तर त्या विषयी कृतज्ञता व्यक्त करण्यास विसरू नका’ कधी प्रासादिक मूर्ती, कधी प्रसाद कापड, कधी महाराजांचा फोटो, कधी पादुका हा परतीचा अहेर, ही कृतज्ञता देणगी देणार्‍याच्या मनाला आनंदित करून जाते.

8.आलेल्या भाविकांची सोय शक्यतो संस्थान परिसरात व्हायला हवी हा दृष्टिकोन -

आलेल्या भाविकांची सोय शक्यतो संस्थानाने करावी, असा दृष्टिकोन आढळून येतो. सुरुवातीपासूनच संस्थानाने आपली क्षमता सतत वाढवण्याचा प्रयत्न केला आहे. जागेचा सदुपयोग करून नवनवीन भक्तनिवास बांधण्यात आलेत. रात्री अपरात्री येणार्‍या भक्तांना मदत करण्याकडे सेवेकर्‍याचा कल असतो. अन्नदानाचं परम पवित्र कर्तव्यही अव्याहत सुरू रहावं असा प्रयत्न व्यवस्थेत जाणवतो.

9. सर्वात महत्त्वाचं म्हणजे तेथील कार्यात भगवंताचं अधिष्ठान असल्यामुळे श्री गजानन महाराजांच्या अस्तित्वाची जाणीव शेकडो भक्तांना होत असते

-महत्त्वाचे म्हणजे संस्थानाने सातत्याने धार्मिक आणि आध्यात्मिक वारसा जोपासला आहे. नगरपरिक्रमा, पालखी, एकादशी, गुरुवार, पंढरपूर वारी, भजन, कीर्तन, पारायण, नामपज, यज्ञ, होमहवन, पारंपरिक सण इत्यादी गोष्टी अत्यंत भक्तिभावाने होत असल्यामुळे ’’शेगांव’ चं पावित्र्य, भक्तिमय वातावरण आजही टिकून आहे. त्याचकारणाने आजही भक्तांना शेगांवला जाऊन आलं की एक आगळी वेगळी ऊर्जा प्राप्त झाल्याशिवाय राहत नाही.

असो, या विषयावर लिहिण्यासारखं खूप आहे, परंतु आपल्या आजच्या विषयाच्या अनुुषंगाने शेगांव मंदिरातील शिस्त, तेथील वातावरण, हा विषय समजून घेण्याकरिता हे पुरेसं आहे.

फार पूर्वीपासून आपण शेगांवला अनुभवत आलो आहे की त्या परिसरात शिस्त पालनासाठी सेवेकर्‍यांना फार कष्ट घ्यावे लागत नाही. हजारो भक्त रांगेत असताना, केवळ एक लाकडी दांडा मध्ये टाकला की रांग मुकाट्याने थांबून राहते. ’शांतता राखा’ असा फलक समोर धरला की शांतता पसरते. ’पानात टाकू नका’ अशी अक्षरं वाचून ’भक्त’ ताटाकडे लक्ष देतो. ’माउली’ असा उच्चार झाला की भक्त ’माउली’ शब्दाला मान देतो. सेवेकर्‍याच्या सेवेचा आदर करतो. अशा सारख्या बर्‍याच गोष्टी आम्ही आजपर्यंत अनुभवत आलो आहोत.

मात्र, आता दिवसेंदिवस शेगांवला येणार्‍यांची वाढती संख्या आणि मुख्य म्हणजे विविध प्रकारचे, विविध स्वभावाचे येणारे लोक पाहिले, की त्यांच्या वागणुकीचं निरीक्षण केलं तर एक प्रश्न मनाला भेडसावू लागतो तो म्हणजे....

🌸 शेगांवच्या मंदिर परिसरातील शिस्त आणि वातावरणातील पावित्र्य राखण्याची जबाबदारी केवळ शेगांव संस्थानाचीच आहे का?’ 🌸

14-05-2023

भक्त, भाविक आणि पर्यटक

🙏 आता हा लेखांक दोन, मागील पहिल्या भागात आपण आपल्या शेगांवची ख्याती कशी मनाला आनंद देणारी आहे ते पाहून, लेखाच्या शेवटी एका प्रश्नावर येऊन थांबलो. तो प्रश्न म्हणजे.. शेगांवच्या मंदिर परिसरातील शिस्त आणि वातावरणातील पावित्र्य राखण्याची जबाबदारी केवळ शेगांव संस्थानाचीच आहे का?’आजच्या या लिखाणाचा केंद्रबिंदू हाच आहे ! हाच सर्व गजानन महाराज भक्तांसाठी आणि शेगांवला येणार्‍या भाविकांसाठी या निमित्ताने प्रश्न आहे. किंबहुना सर्व भक्त व भाविकांनी यावर गांभीर्याने चिंतन करावं, हे आवाहन करण्यासाठीच हा लेखनप्रपंच आहे.

भक्त भाविक आणि पर्यटक—-

अलीकडील काळात शेगांवला येणार्‍यांच्या संख्येत उल्लेखनीय अशी वाढ झाली आहे. निवांतपणा असा नसतोच. जेव्हा गर्दी वाढते किंवा केलेल्या अंदाजापेक्षा, अपेक्षेपेक्षा येणार्‍यांची संख्या प्रचंड प्रमाणात वाढली की सर्वच आघाड्यांवर नियोजनाचा प्रश्न निर्माण होतो. अशा या गर्दीत, शिस्तीचा आदर करणारा आणि परिसराचं पावित्र्य जपणारा भाविक-भक्त आला तर वाढत्या संख्येमुळे शिस्त सांभाळण्यासाठी कष्ट अधिक पडतील, हे खरे ! पण येणार्‍या गर्दीत ’पर्यटक’ आला तर वाढीव कष्टांसोबत अनुशासन आव्हानात्मक ठरू शकतं.

इथे आपण येणार्‍या लोकांचं हा ’भाविक-भक्त’ व हा ’पर्यटक’ असं सरळ वर्गीकरण करू शकत नाही, तर एखादी व्यक्ती नेमकी कोणत्या प्रकारात मोडते हे आपल्याला त्या व्यक्तीच्या आचरणातून ठरवावं लागेल. तेव्हा प्रथम आपण ’पर्यटक’ म्हणजे कोण? हे समजावून घेऊ.

पर्यटक कुणाला म्हणावं?

’मनोरंजनासाठी, फुरसत आहे म्हणून किंवा काही कामासाठी केलेला प्रवास म्हणजे पर्यटन’ अशी पर्यटनाची व्याख्या करता येते. वर्ल्ड टुरीझम ऑर्गनायझेशन नुसार, ’जे लोक प्रवास करून आपल्या परिसराबाहेरील जागी जाऊन राहतात (एक वर्षापेक्षा कमी काळ) (मनोरंजन, फुरसतीचे क्षण, अथवा अन्य कारण) ते पर्यटक, अर्थातच, एखादी व्यक्ती फुरसतीचे क्षण आहेत म्हणून, चला बाबा तेवढेच मनोरंजन, या हेतूने एखाद्या तीर्थक्षेत्री जाईल तर त्या व्यक्तीची तिथे वागणूक कशी राहील, हे वेगळं सांगण्याची गरज नाही.

असे पर्यटक एखाद्या ठिकाणी गेल्यानंतर आपल्या वागण्याचा इतरांना काही त्रास होतो का? आपण कुठे आलो आहेत? तेथील नावलौकिक काय? इत्यादी गोष्टींचा विचार करतील तरच नवल.

वागणुकीचे काही नमुने - कुठंतरी जावं या उद्देशाने फिरणारे लोक सर्वत्र जात असतात, कधी ते तीर्थक्षेत्रीही जातात. तसे ते शेगांवलाही येतात. त्यांच्या वागण्यात नानाविध प्रकार आढळून येतात. प्रत्यक्षदर्शींनी पाहिलेले, सांगितलेले, अनुभवलेले काही प्रकार इथे आपण पाहू....

🌷काही वर्षे झालीत, तेव्हा आनंदसागर सुरू होतं. आनंदसागरचं कौतुक भक्तांच्या तोंडी होतच. लोक ऐकून आकर्षित होत होते. एक कुटुंब दुपारी रेल्वे स्टेशनवर उतरून आनंद विहारला खोलीवर थांबले. नुकतेच आलो आहोत तेव्हा काही वेळ विश्रांती घेऊन आनंद सागर पाहू. असा विचार केला, नंतर बराच वेळ आनंदसागरमध्ये घालवला, दुकानांमधून काही खरेदी केली, दुसरे दिवशी परतीची गाडी होती, विचार केला, सकाळी मंदिरात जाऊन येऊ. पण दुसरे दिवशी आळसामुळे उठायला उशीर झाला. मग काय मंदिरात न जाताच परत गेलेत.

🌷संस्थानाने भक्त निवास परिसरात रंगीत आणि पांढरे गट्टू लावून (पेवर ब्लॉक्स) सुंदर पांढरं, पिवळं, लाल असं कॉम्बिनेशन (मिश्रण) करून छान रस्ते केले आहेत. संध्याकाळी दिव्यांच्या उजेडात प्रसन्न वाटतं, ’इथे तर आपण फॉरेनला आल्यासारखं वाटतं’ असं लोक बोलून दाखवितात. तिथे मध्येेच रस्त्यावर आजूबाजूने वर्दळ असताना, लोक जात येत असताना कुणी वाटेत झोपेल कां? हास्यास्पद वाटतं, पण सत्य आहे. आनंद विसावामध्ये बाजूला बसण्यासाठी असलेल्या चौथर्‍यावर एकजण बसला होतां दुसरा चक्क हातात मोबाईल पाहत होळीच्या माहोलमधे रस्त्यावर पडावं तसा वाटेत आडवा होता. बाजूने जाणार्‍या एका भक्ताने त्याला हटकलं, का रे? तू बेवडा आहेस कां? उठ बाजूला बस, तेव्हा तो तरुण बाजूला झाला.

🌷स्वच्छता राखण्यात मदत व्हावी म्हणून आनंदविहार भक्त निवासात जागोजागी हिरव्या रंगाचे छान डस्टबीन ठेवले आहेत. तिथे वारंवार सेवेकरी साफ करीतच असतात. पण सेवेकरीही माणसंच आहेत. त्यांच्या पाठीला तर डोळे नाहीत. त्या रात्री खूप उशिराची गोष्ट असावी, डस्टबीनच्या बाजूला तीन चार फुटांवर काही कचरा व थोडे अन्न पडलं होतं. असं लक्षात येत होतं की कदाचित डस्टबीनपर्यंत पोहोचण्याआधीच चुकून ते तिथे पडलं, परंतु संबंधित व्यक्तीने ते तिथेच सोडून ती व्यक्ती निघून गेली. पहाटे एका भक्ताला ते लक्षात आलं तेव्हा बाजूलाच असलेली सुपली व केरसुणी घेऊन त्यानं ते डस्टबिन मध्ये टाकलं.

🌷भक्तनिवासात आता खोल्यांसमोर मोकळी जागा बरीच आहे, सेवेकरी सतत झाडत असतात. पण जेव्हा पाऊस येतो तेव्हा येणारे पाय बरीच माती घेऊन येतात. त्यादिवशी सकाळी सेवेकर्‍याने बरीच माती व कचरा झाडत दाराशी आणला होता. इतक्यात एक तरुण आत शिरला. जीन्स पॅन्ट, पायात बूट, हातात फोन, थोडक्यात पोशाखी स्मार्टनेस होता पण येऊन बरोबर त्या केरात उभा राहिला आणि सेवेकर्‍याच्या मेहनतीवर बोळा फिरवून गेला. त्याला तो सेवेकरी,त्याच्या हातातील सुपली व केरसुणी काही दिसलीच नाही.

🌷मंदिरातून दर्शन घेऊन दोघीजणी बाहेर पडल्यात दाराशीच नवीन पर्स विकत घेतली नवीन पर्समध्ये आत रद्दी कागद ठेवले असतात. एकीने ते कागद काढून दाराशीच फेकले, फेकताना बोलली शेगांवची आठवण म्हणून ही पर्स घेऊन जाते. (स्वतःची आठवण म्हणून कचरा दारात सोडून जाते.)

🌸 हे झालं सभोवतालच्या परिसरातील वागणं. अशी माणसं मंदिरात शिरल्यावर वेगळं काय करणार? 🌸

15-05-2023

श्रध्दा नसेल, निष्ठा नसेल तर शिस्तीला गालबोट लागणारच

' जनाची नाही तर निदान मनाची तर लाज बाळगावी' अशी एक म्हण आहे. जे निष्ठेने येतात,जे श्रध्दा स्थान म्हणून येतात त्यांच्यासाठी, बाजूला देखरेख करणारा कुणी आहे काय, नाही काय काही फरक पडत नाही. अन्यथा, मंदिराच्या बाहेर काय अन् आत काय?मागील भाग दोन मधे आपण परिसरातील बेशिस्त वागणूक पाहिली आता असे लोक आत काय करतात ते पाहू..

🌷अशातीलच गोष्ट आहे, एक तरुण दर्शन बारीत उभा झाला तोच मुळी तोंडात खर्रा ठेवून (मावा,गुटका) दर्शन रांगेत कुचंबणा अशी झाली की तंबाखूची पिक थुंकणे अशक्य. ती कशीबशी गिळली असावी. आता उरला एवढा मोठा तंबाखूचा चोथा त्यानं हातात घेऊन तो तिथेच बाजूला टाकला मागेच एक वयस्कर भक्त होते त्यांनी तो त्याला उचलून खिशात ठेवण्यास भाग पाडले व बाजूला असलेल्या सेवेकर्‍याला बोलावून ’माऊली ही जागा कृपया साफ करून घ्या’ अशी विनंती केली.

🌷मंदिरात शिरताना सूचना आहे ’कृपया आपले मोबाईल बंद ठेवावेत’ यानुसार शक्यतो मोबाईल बंदच ठेवायला हवा. निदान सायलेन्ट मोडवर तर ठेवा, किंवा खिशात, पर्समध्ये ठेवा. निदान सेवेकरी म्हणतात तेव्हा संकोच तर बाळगा. एवढं तरी निदान अपेक्षित आहे नं? पण प्रत्यक्षात काय घडतं?

🌷पारायण मंडपात विठोबाच्या दर्शनासाठी, विश्रांतीस्थळाकडे जाताना, वरून जिन्याने जावं लागतं. जिना उतरताना तीन-चार रांगा बॅरिकेटस् मधून आपण जातो. त्या दिवशी तिथे एका बाईला फोन आला, ती मोठ्यानं बोलू लागली, तेथील सेवेकरी तिला म्हणाला ’माऊली फोन बंद करा’ तिनं नाही ऐकलं, तीन-चार वेळा सांगूनही ती बोलतच राहिली. अशावेळी, संयम राखणार्‍या सेवेकर्‍याचं कौतुक करावं की बेशिस्त वागणार्‍याचा राग करावा? समजत नाही.

🌷भाविक भक्त सेवेकर्‍याचा मान ठेवतो पण शिस्त आणि पावित्र्याची पर्वा न करणारा पर्यटक मोबाईल वापरताना समाधी मंदिराला प्रदक्षिणा घालणार्‍या भक्तांसाठीही त्रासदायक ठरतो.

🌷प्रदक्षिणेच्या वाटेवर चार लोक उभे आहेत, कुणीतरी मोबाइलने फोटो काढतो आहे. अशातच प्रदक्षिणा घालणारा तिथून जाऊ जागला, तर त्याला रोखणारे हात आता वारंवार दिसू लागले आहेत. ते पाहून मनात द्वंद्व सुरू होतं, पर्यटक की भाविक भक्त?

🌷दर्शन बारीमध्येही तसंच. रांग दर्शनासाठी समोर सरकताना चार-पाच लोकं मोबाईलवर सेल्फी काढण्यात दंग असतात. तुम्ही दर्शनासाठी आलात की सेल्फी काढण्यासाठी? काही लोक दर्शनबारीतून खालचे मंदिर परिसराचे अथवा मंदिर कळसांचे फोटो घेण्यात धन्यता मानतात. जर मंदिर प्रशासनाने आत मोबाईल बंद ठेवण्याचे आवाहन केले आहे तर आपण तिथे मोबाईलचा वापर करणे योग्य आहे का? उद्या नाइलाजाने मंदिर परिसरात मोबाईल नेण्यावरच बंदी आणली तर काही बेजबाबदार आणि बेशिस्त लोकांमुळे संस्थानच्या कामात विनाकारण अतिरिक्त भर पडेल आणि शेकडो मोबाईल सांभाळण्यासाठी जागा, व्यवस्था, मनुष्यबळ या सर्वच बाबींचा प्रश्न उभा राहील.

🌷काही वर्षांपूर्वी भक्त निवासात खोली बुक करतेवेळी आयडी प्रुफ वा तत्सम कागद गरजेचं नव्हतं पण काही असामाजिक तत्त्वांनी शेगांवात गैरव्यवहार केल्याने आज आधार कार्ड वा अन्य पुरावा गरजेचा होऊन बसला आहे.

अन्न हे पूर्णब्रम्ह—

महाराजांची भक्तांना शिकवण आहे, अन्न वाया घालवू नका. आम्ही महाराजांचे भक्त म्हणवून घेत असू तर शेगांवात जिथे जिथे जेवणाची सोय आहे, भोजनालय आहे, प्रसादालय आहे, तिथे तिथे ’जेवणार्‍याचे ताट’ एकदा प्रत्येकाने अवश्य पहावे आणि अन्न वाया घालविण्याचा मला काय अधिकार? जे होतं आहे ते योग्य आहे काय? त्याबाबत मी काय करू शकतो याचं अवश्य आत्मपरीक्षण करावं.

🌷 अन्नदानाचं पुण्य हे फार मोठं आहे. आज संस्थान अन्नदानात अग्रेसर आहे. अन्नदानासाठी देणगी देणारे भक्त या पुण्यांत सहभागी आहेतच! मात्र या पंक्तीत बसलेली व्यक्ती भुकेली असेल, तो माणूस अन्नार्थी असेल किंवा महाराजांचा एखादा भक्त ’या प्रसादाचे दोन घास माझ्या मुखात पडावे’ या भावनेने पंक्तीत बसला असेल तरच अन्नाच्या प्रत्येक कणाचा सदुपयोग होणार आहे.

असो, आज एकूण तीन लेखांक इथे मांडून झालेत. पुढील लेखांक क्रमांक चार. केवळ लेख चांगले झालेत! अशी प्रतिक्रिया मांडून भागणार नाही. या परिस्थितीत काही सक्रिय सहभाग सर्वांनाच घ्यावा लागणार. या दिशेने आपण काय करू शकतो? याचा विचार पुढील लेखांक क्रमांक चार मधे करू.

16-05-2023

शेगांव हे पर्यटन स्थळ नोहे (होऊ पण नये)

जय गजानन! मागील तीन भागातून आपण शिस्त आणि पावित्र्य या विषयावर मुद्देसूद मांडणी केल्यानंतर आता लेखांक क्रमांक चार. या नंतर आपण स्वल्पविराम घेऊन दोन दिवसांनी सर्व लेख एकत्रित वाचण्यासाठी तसेच आपल्या प्रतिक्रिया व आपल्या जवळ काही सूचना असल्यास त्या मांडण्यासाठी एक लिंक देऊ. त्यावर आपले विचार व्यक्त करावेत. पुढे त्या सर्वाचा परामर्श घेऊन एक सविस्तर विचार पुन्हा या विषयावर व्यक्त करू .. तेव्हा गांभीर्याने विचार करा व इतरांनाही विचार करण्यास प्रवृत्त करा.......

.🌷 भाविक भक्तांना आवाहन

आपण शेगांवला दीनजनांचे, सर्वसामान्यांचे माहेर म्हणतो. ते आपलं श्रद्धास्थान म्हणवतो, मग त्या स्थानाचं पावित्र्य जपण्याची जबाबदारी आपली नाही का? शेगांवला येणार्‍या भाविकांनी, भक्तांनी यावर अवश्य विचार करावा. इथे एक गोष्ट समजून घ्यायला हवी ती अशी की, आपण येणार्‍यांच नेमकं वर्गीकरण करू शकत नाही. या विषयापूर्ती सोपी व्याख्या म्हणजे जो मंदिरातील पावित्र्य जपून शिस्त पालनात सहकार्य करतो, ज्याच्यासाठी ’श्री गजानन महाराज’ आणि ’शेगांव’ श्रद्धास्थान आहे व ज्यांची वागणूक शेगांव मंदिर व परिसराचा जो नावलौकिक आहे, त्याला जो पोषक आहे तो भाविक, तो भक्त!

मंदिरातील शांतता, भक्तिभाव, पावित्र्य, नावलौकिक याला छेद देणारं ज्याचं वर्तन आहे, तो पर्यटक.

🌷 शेगांव हे पर्यटन स्थळ नोहे (होऊ पण नये)

शेगांवला श्रद्धेने जाणार्‍या भाविकांना शेगांवचं वेगळेपण माहीत आहे. कधीही तीर्थस्थानाची, देवस्थानाची, गोष्ट निघाली की, ’शेगांव’ विषयी पोटतिडकीने बोलून अन्य स्थानांपेक्षा हे कसं वेगळं आहे हे बोलल्या जातं. हेच वेगळेपण जपण्याची जबाबदारी सर्वांचीच आहे. सर्वच संबंधित सतर्क राहिलेत तर हे टिकून राहील. व्यक्ती वर्तनाचं वरील वर्णन समजून घेण्यासारखं आहे. एकच व्यक्ती, जेव्हा ती योग्य पद्धतीने वागते आहे, तेव्हा ती भाविक आहे, भक्त आहे. परंतु कधी तीच व्यक्ती चुकीचं वागली असेल तर ती पर्यटक प्रकारात आहे. अर्थात, पर्यटक म्हणूनही एखादी व्यक्ती शेगांवात आली, सहज आली असेल पण भाविकतेने आली तर ती व्यक्ती तेथील पावित्र्यात प्रसन्न होईल.

अलीकडे प्रदक्षिणेच्या वाटेवर पाचपन्नास मोबाईल फोटो काढतायेत असं पाहिलं किंवा मंदिर गाभार्‍यात सेवेकर्‍याच्या ’माऊली’ हाकेकडे दुर्लक्ष करणारं कुणी दिसलं, शांततेचा, शिस्तीचा भंग करून उर्मटपणे वागणारं कुणी दिसलं की सभोवतालच्या असंख्य भाविकांच्या मनाला क्लेश होतात आणि ते तेथील शुद्ध वातावरणासाठी मनापासून इच्छा व्यक्त करतात, त्या भाविकांच्या मनाचा आदर शेगांवला येणार्‍या प्रत्येकानं केला तर तो खचितच सर्वांसाठी आनंदाचा क्षण असेल.

🌷 आपण सर्व सेवेकरी होऊ-

शेवटी मंदिर परिसरातील शिस्त आणि पावित्र्य जपण्यासाठी ’गजानन महाराज संस्थान, शेगांव’ कटिबद्ध आहेच. संस्थान त्यांच्यापरीने व त्यांच्या दृष्टीने योग्य ते करताहेत. प्रश्न असा आहे की आपण सर्वसामान्य भाविक या संदर्भात काही करू शकतो का? तर निश्चितच करू शकतो.

संस्थानासाठी सेवा देण्याची अनेकांची इच्छा असते. सेवेकरी व्हावं असं वाटतं. संस्थानच्या कार्यपद्धतीत आपला नंबर लागून सेवा करता आली तर चांगलंच आहे. मात्र सेवेकर्‍याच्या शब्दाला मान देऊन स्वतःपूरती शिस्त पाळली तरीही ती सेवाच तर आहे! त्यामुळे

1़)स्वतः शिस्त पाळणे

2)पावित्र्य जपण्याचा आग्रह धरणे

3) शक्य तिथे या विषयी जनजागृती करणे

4)अन्नाचा आदर स्वतः करून लोकांनाही सांगणे

5)कुठे भक्त एकत्रित होत असतील तर हा विषय मांडणे

6) कुठे कुणी गैरशिस्तीने वागताना आढळला तर त्याला सांगणे

7) स्वच्छतेबाबत स्वतः सावध राहून सहाय्य करणे.

अशासारख्या गोष्टी मी करू शकलो तर ती महाराजांसाठी केलेली सेवाच ठरणार आहे. या अर्थाने शेगांवला येणारी प्रत्येक व्यक्ती सेवेकरी होऊ शकते आणि तसं झालं तर ही सर्व सेवा गजानन महाराजांच्या चरणी स्वाभाविकपणे रुजू होणार, यात संदेह नाही.

तेव्हा आता या सर्व मुद्यांवर चिंतन करून समर्थ सद्गुरू श्री गजानन महाराजांना मनापासून प्रार्थना करूया ’महाराज मला शेगांवची वारी घडू द्या, एक भाविक म्हणून, महाराज यापुढे मी शेगांवला जाणार तो तुमचा भक्त म्हणून!’

🙏जय गजानन !

जयंत वेलणकर, नागपूर

9422108069

===================================

संपूर्ण लेख वाचून शेवटी आपण आपला अभिप्राय व सूचना नोंदवू शकाल.

तेव्हा आपल्या सकारात्मक सूचना नोंदविण्यास विसरू नका. स्वतः नोंद करून इतरांनाही पाठवा.

===================================